هویت

آقای دکتر به طوری کلی چه عواملی باعث می‏شود برخی از انسان‏ها به ریاکاری روی بیاورند و سعی در نشان دادن ماهیتی غیر واقعی از خود داشته باشند؟

به جنبه اجتماعی آن هم اشاره می‏کنید؟

در حقیقت همان بحث تعارض فرهنگی – اجتماعی می‏باشد.

 وقتی در جامعه‏ای بین این دو تعارض وجود داشته باشد‏ افراد بلاتکلیف خواهند بود.‏

زمانی که تکلیف بعضی از موضوعات روشن نباشد

 یا به خوبی تبیین نشده باشد

 قاعدتا افراد به دنبال راه حلی می‏گردند تا این تعارض را حل کنند

و بعضی افراد سودجو از خلا ناشی از این تعارض استفاده می‏کنند

 و نقش بازی می‏کنند،

 و دچار ریاکاری می‏شوند.‏

باعث می‏شود که افراد میدانی برای ریاکاری پیدا نکنند.‏

در یک نظام ارزشی درهم و تعریف نشده، افراد به راحتی می‏توانند ریاکار باشند.‏

می‏توانید یک مثال در این مورد بزنید؟
بله، مثلا در جامعه ما ممکن است حد حجاب به خوبی روشن نشده باشد.

خود این مسئله باعث می‏شود که هر کس برداشت متفاوتی از این موضوع داشته باشد

و فرد برای آسیب ندیدن موقعیت و جایگاه خود و یا جلوگیری از متضرر شدن، از ریاکاری استفاده کند

 و دچار دورویی شود

 و در خلوت خود به گونه دیگری رفتار کند

و این دوگانگی تعارض ایجاد می‏کند.‏

وقتی مردم جامعه در وضعیت تعارضی به سر ببرند،‏ چون تکلیف افراد مشخص نیست‏

 و افراد دقیقا نمی‏دانند چه چیزهایی ارزش محسوب می‏شوند

 و چه چیزهایی ضد ارزش هستند، حدود رفتار خود را نمی‏دانند.‏

 بنابراین به گونه ای رفتار می‏کنند که دیگران آن را تایید می‏کنند

 و به درست به همین خاطر به سمت ارزش‏های دیگران می‏روند

 و دچار بحران هویت می‏شوند

 و از خود واقعی‏شان فاصله می‏گیرند.‏ 

بله، البته.

 در بعضی موارد افراد برای این که موقعیت اجتماعی خودشان را بالا ببرند، در موقعیت‏های مختلف چهره های مختلفی از خود نشان می‏دهند

و بر طبق نیاز ،از چهره‏های مختلفی استفاده می‏کنند

 و از
برای از بین بردن ریاکاری می‏بایست بر روی دو جنبه فردی و اجتماعی آن کار کنیم.‏

 ابتدا باید فرد را نسبت به توانایی‏های خودش هشیار کنیم و تصور مطلوب فرد از خود و یا به عبارتی اعتماد به نفس او را بالا ببریم‏

 و از سوی دیگر در زمینه اجتماعی به «مهندسی فرهنگی» بپردازیم

 و «نظام فرهنگی و اجتماعی» جامعه را ،به صورت صریح تعریف کنیم.‏ افراد جامعه می‏بایست دقیقا با موقعیت خودشان آشنا شوند

 و آن را بپذیرند.‏

 اگر این اتفاق بیافتد ریاکاری نیز کاهش می‏یابد.‏

وقتی برخی رفتارها با اهداف سودجویانه صورت ‏گیرد

و فرد برای کسب منافع بیشتر، همرنگ دیگران شود

 و در این راه از ارزش‏های جامعه نردبان بسازد

 و در واقع این ارزش‏ها را به سمت بی‏ارزش شدن سوق دهد،

 بدترین نوع ریاکاری اتفاق می‏افتد،

 زیرا ارزش‏های اصلی یک جامعه را ،دستخوش منافع سودجویانه

و جامعه را نسبت به آنها بدبین کرده ‏است.

با توجه به این که ریاکاری نوعی بحران هویت است

و بحران هویت نیز باعث اختلال در سلامت روان افراد می‏شود،

 و از آن‏جا که جامعه نیز جدای از افراد نیست،

 باید بگویم که این نوع ریاکاری‏ها به سلامت روان جامعه ،آسیب‏های زیادی وارد می‏کند.

 به بیان دیگر وقتی افراد، هویت کاذب و استیجاری به خود می‏گیرند، در یک التهاب به سر می‏برند و نوعی ناامنی روانی و دلهره را احساس می‏کنند و این ناامنی و دلهره قطعا به سلامت روان آنها آسیب می‏رساند.‏

 که می‏تواند تعارضات موجود در زمینه‏های مختلف فرهنگی و اجتماعی را کاهش دهد.

 خانواده‏ها، رسانه‏ها و صدا و سیما باید تا حد ممکن

مسائل تربیتی، فرهنگی و اجتماعی مختلف را تبیین کنند

 و آنها را برای افراد به شکل قابل قبولی در آورند‏

 و اگر در مواردی اختلاف نظری وجود دارد

باید به بحث و بررسی گذاشته شود.‏

 هر چقدر افراد هم سلیقه‏تر

 و هم فکرتر

 باشند‏ میزان دورویی و ریاکاری نیز کاهش می‏یابد.‏
صدا و سیما نیز با طرح موضوعات مختلف در برنامه‏های گوناگونی که پخش می‏شوند

و با مشارکت دادن مردم و مسئولان

 در چنین بحث‏هایی

سعی در نزدیکی آرا

 و ایجاد همدلی و همگرایی بیشتر در جامعه دارد

که در این‏صورت زمینه‏های ریاکاری نیز کمتر خواهد شد.

 واگرایی در موضوعات مختلف باعث دوگانگی و دورویی می‏شود

 و باعث افزایش ریاکاری خواهد شد.‏
 
با دکتر رضا پورحسین، عضو هیات علمی دانشگاه تهران به گفت‏و‏گو نشسته‏ایم